Kineska dominacija završava na Mateševu - Da li evropske kompanije preuzimaju gradnju auto-puta u Crnoj Gori?

Tender za izradu glavnog projekta i izvođenje radova na drugoj dionici crnogorskog auto-puta, od Mateševa do Andrijevice, zvanično je sa 29. aprila produžen do 14. maja. Proces koji vodi Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) dodatno dobija na značaju, budući da se očekuje učešće renomiranih evropskih građevinskih kompanija, prvi put na ovako važnom infrastrukturnom projektu u Crnoj Gori.

Produžetak roka za dostavljanje ponuda mnogi tumače kao znak ozbiljnog interesovanja velikih igrača sa zapadnog tržišta i kao potvrdu da Crna Gora ovim projektom ulazi u novu fazu – gdje dominaciju kineskih izvođača zamjenjuje evropski model gradnje, pod strogim standardima transparentnosti i konkurencije.

Prema informacijama Investitora iz više izvora, interesovanje za tender pokazale su kompanije poput austrijskog Strabaga, francuskog Bouyguesa, italijanskog Astaldija, kao i potencijalni regionalni konzorcijumi sa zapadnim partnerima. Riječ je o firmama koje imaju decenijsko iskustvo u izgradnji zahtjevnih saobraćajnih projekata širom Evrope i svijeta.

Njihovo prisustvo značilo bi ne samo veću konkurenciju, već i kvalitetniju izgradnju uz primjenu evropskih standarda održivosti, zaštite životne sredine i kontrole troškova – sve ono što je izostalo prilikom izgradnje prioritetne dionice od Smokovca do Mateševa, koju je realizovao kineski CRBC uz kreditnu podršku opet kineske državne EXIM banke.

Za razliku od prve faze auto-puta, kada je posao praktično direktno dodijeljen kineskoj kompaniji CRBC uz kineski kredit i minimalnu konkurenciju, ovaj put pravila igre diktira EBRD. Evropska banka insistira na otvorenom i fer nadmetanju, jasnim kriterijumima i potpunoj transparetnosti cijelog procesa.

To značajno smanjuje prostor za netransparentne aranžmane, preplaćene i produžene radove i nedovoljno kvalitetnu izgradnju.

Iako tačna vrijednost druge dionice, dužine 24 kilometra, još nije precizno utvrđena, preliminarne procjene govore o iznosima između 550 i 600 mil EUR. Evropska komisija je početkom prošle godine najavila da će u izgradnji ove dionice učestvovati sa 100 miliona bespovratne podrške, a EBRD sa povoljnim kreditom od 200 miliona eura.

Izbor evropskog izvođača ne bi imao samo tehnički, već i snažan politički značaj. Crna Gora time šalje poruku o redefinisanju svojih strateških savezništava: više se oslanjamo na evropske institucije i standarde, a manje na modele kakve nudi Kina kroz aranžmane "Pojasa i puta".

U trenutku kada su evropske integracije Crne Gore ponovo na dnevnom redu, ovakvi izbori dodatno jačaju percepciju zemlje kao pouzdanog partnera Zapada.

Prema trenutnom kalendaru aktivnosti, izbor glavnog izvođača mogao bi biti zaključen ubrzo nakon zatvaranja tendera 14. maja, a radovi bi, ukoliko sve prođe bez većih komplikacija, mogli početi na jesen. Gradnja bi trebalo da traje četiri godine, tako da bi trasu do Andrijevie mogli da očekujemo krajem 2029. godine.

Ipak, terenske prepreke ostaju značajne: zahtjevan reljef, spor proces eksproprijacije zemljišta i potreba za dodatnim finansijskim zatvaranjem projekta mogli bi uticati na dinamiku realizacije.

Realno, završetak radova prije 2028. godine bio bi izuzetno ambiciozan cilj.

Ukoliko tender bude sproveden uz punu transparentnost i izbor najkvalitetnijeg izvođača, a ne samo najjeftinijeg, druga dionica auto-puta mogla bi postati model za buduće velike projekte.

Za malu zemlju kao što je Crna Gora, ovakve odluke često imaju dugoročne posljedice - i za ekonomski razvoj, i za političku stabilnost.